W przedsiębiorstwach napraw powypadkowych pojazdów drogowych wykonujących naprawy finansowane z ubezpieczeń na tzw. zasadach bezgotówkowych jest coraz więcej kłopotów z uzyskaniem należnej ceny za usługę. Problemy sprawia kosztorysowanie ceny naprawy wykonanej na zasadzie przywrócenia uszkodzonych elementów pojazdu do stanu sprzed uszkodzenia. 

Tak wykonana naprawa jest finansowana z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy uszkodzenia pojazdu. Może być ona także finansowana z jego ubezpieczenia autocasco. Dzieje się tak w sytuacji, gdy poszkodowany posiadacz pojazdu powierza przedsiębiorstwu naprawczemu naprawę uszkodzeń i równocześnie upoważnia je do: ustalenia jego uszkodzeń, zadecydowania o sposobie wykonania naprawy, wskazania ceny i do przeprowadzenia u ubezpieczyciela procesu pokrycia ceny naprawy z konkretnego ubezpieczenia. 

Jak to jest z tą „likwidacją szkody”?
Proces obsługi naprawy w procedurach odszkodowawczych nazywany jest „likwidacją szkody”. Wskazany ubezpieczyciel, będący faktycznie przedsiębiorstwem ubezpieczeniowym, zostaje zobowiązany do zapłacenia ceny usługi naprawy uszkodzeń elementów pojazdu z zawartego ubezpieczenia. Prowadząc likwidację zgłoszonej szkody, stara się wszelkimi sposobami wpłynąć na obniżenie końcowej ceny usługi. Na podstawie obowiązujących przepisów ubezpieczeniowych przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe jest zobowiązane jedynie do zapłaty za wykonaną naprawę uszkodzeń pojazdu odpowiedniej kwoty pieniężnej jako odszkodowania. Nie wynika z nich natomiast, że jest zobowiązany do fizycznego przywrócenia uszkodzonych elementów pojazdu do stanu sprzed uszkodzenia. Stąd bardzo często specjaliści ubezpieczyciela uznają, że cena przywrócenia pojazdu do stanu pierwotnego jest kosztem nadmiernym dla ich firmy i starają się wymóc wykonanie naprawy w jak najtańszy sposób. Natomiast na podstawie zlecenia naprawy lub umowy o naprawę zobowiązane do przywrócenia uszkodzonych elementów pojazdu do stanu sprzed uszkodzenia jest przedsiębiorstwo naprawcze. 

Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów
Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów to jednostka badawcza i opiniodawcza tworzona przez kilkanaście firm eksperckich na zasadach konsorcjum. Wykonawca zleconych prac na podstawie przepisów ustawy kodeks cywilny oraz ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej. Liderem i członkiem założycielem ośrodka jest firma Beatur sp. z o.o., w ramach której funkcjonuje także Biuro Ekspertów Motoryzacyjnych i Maszynowych (ul. Sandomierska 13, 40-216 Katowice), będąca biurem partnerskim firmy Dekra Polska.
Ośrodek badawczy, poza statutową działalnością związaną z budową, eksploatacją i naprawami pojazdów oraz maszyn, wykonuje także zlecone prace eksperckie. Główne obszary jego działalności to monitorowanie zagadnień budowy i technologii napraw pojazdów i maszyn oraz technologie wykorzystywane do tego celu. Specjaliści ośrodka zajmują się ponadto śledzeniem kształtowania się kosztów obsługi i napraw, w tym opiniowaniem wartości szkód finansowanych z ubezpieczeń komunikacyjnych. Kolejny obszar ich działalności to rekonstrukcje wypadków z udziałem pojazdów i maszyn, w tym wypadków pozorowanych. W zakresie monitorowanych zagadnień znajdują się problemy przedsiębiorstw motoryzacyjnych z pogranicza ekonomiki i ubezpieczeń. Ośrodek wykonuje analizy cen na rynku motoryzacyjnym i części do napraw pojazdów czy maszyn. Ich wyniki wykorzystuje w wydawanych ekspertyzach. Dla potrzeb przedsiębiorstw naprawczych wykonuje ekspertyzy z zakresu ustalania ekonomicznie uzasadnionych cen usług, w tym: roboczogodzin prac naprawczych, wynajmu pojazdów i maszyn jako środków zastępczych, usług parkingowych. Jako jeden z nielicznych w Polsce wykonuje opracowania dokumentacji stosowanych w przedsiębiorstwach naprawczych technologii napraw pojazdów i maszyn, zajmuje się normowaniem prac obsługowych i naprawczych, przede wszystkim ustalaniem norm napraw blacharskich elementów konstrukcyjnych i napraw lakierniczych w warsztatach samochodowych. Zleceniodawcami prac są przedsiębiorstwa, organy administracji, strony postępowań odszkodowawczych i procesowych, w tym: policja, prokuratury oraz sądy cywilne, karne i sądy pracy. Ośrodek badawczy prowadzi także działalność szkoleniową.
Andrzej Sadowski prezes konsorcjum, dyrektor ośrodka badawczego

Uszkodzenia kolizyjne – ustalenie i dokumentowanie szkody
Tego typu uszkodzenie pojazdu jako drogowego środka transportu ludzi i towarów to w rozumieniu przepisów wypadek ubezpieczeniowy, w którym elementy pojazdu utraciły zdatność do pełnienia swoich funkcji. To taka zmiana stanu elementów pojazdu, że sposobem przywrócenia ich zdatności jest wykonanie wymiany na elementy nieuszkodzone lub poprzez naprawę i przywrócenie im cech technicznych oraz, co istotne, cechy ekonomicznej, jaką jest wartość elementu. Sposób naprawy uszkodzeń elementów pojazdu powinien być więc taki, żeby ich utracone funkcje, w tym wartościowa, zostały przywrócone w takiej mierze, aby każdy z elementów i cały pojazd odzyskał pełną zdatność oraz wartość rynkową. Odzyskanie zdatności i wartości zależy od sposobu wykonania naprawy. Może to być ich wymiana na identyczne elementy nieuszkodzone lub przywrócenie ich do stanu sprzed uszkodzenia, o ile jest to możliwe i niezabronione warunkami technicznymi oraz przepisami technicznymi. 
Zawsze przed przystąpieniem do naprawy powypadkowej pojazdu istotne jest ustalenie i udokumentowanie, jaki był stan jego elementów przed uszkodzeniem i które z nich oraz w jakim zakresie zostały uszkodzone. Pierwszy problem, który się pojawia przy naprawie uszkodzeń pojazdu finansowanych z ubezpieczenia, to zagadnienie, kto powinien ustalić i udokumentować uszkodzenia takiego pojazdu oraz zdecydować o sposobie ich usunięcia. Sprawa nie jest oczywista. W przypadku naprawy finansowanej z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przepisy kodeksu cywilnego (art. 6) wyraźnie stanowią, że jest to powinność poszkodowanego, a tym samym upoważnionego do przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego szkody przedsiębiorstwa naprawczego. Jednak w Polsce zawsze stosowane były procedury, według których zarówno poszkodowany posiadacz pojazdu, jak i upoważnione przez niego przedsiębiorstwo naprawcze pozwalały na wykonanie tych czynności specjalistom ubezpieczyciela. Pozostawiały im także wybór miejsca, czasu, sposobu udokumentowania uszkodzeń. Przyjmowały decyzje opisane w sporządzonej przez specjalistów ubezpieczyciela dokumentacji szkody odnośnie do sposobu wykonania naprawy uszkodzeń elementów pojazdu. Zupełnie niepraktykowana w naszym kraju jest procedura wynikająca z przepisów kodeksu cywilnego polegająca na zgłoszeniu ubezpieczycielowi kompletnego roszczenia odszkodowawczego po wykonanej naprawie. Nie powinno więc być dziwne, że w wyniku tej dobrowolnej rezygnacji z posiadanych uprawnień w rolę dokumentującego zakres uszkodzeń pojazdu bardzo chętnie i powszechnie weszli specjaliści przedsiębiorstw ubezpieczeniowych, którzy w określonym sposobie udokumentowania uszkodzeń każdego pojazdu mają swój biznesowy cel. W przypadku naprawy pojazdu finansowanej z ubezpieczenia autocasco we wszystkich ogólnych warunkach ubezpieczenia autocasco ubezpieczyciel zadbał o zabezpieczenie uprawnień do wykonania czynności dokumentowania zakresu i charakteru uszkodzeń swoim specjalistom (fot. 1). 

Fot. 2. Nazwa i oznaczenie kosztorysu szkody w pojeździe sporządzonego w systemie Eurotax (skan kosztorysu samochodu z dokumentacji szkody u jednego z ubezpieczycieli, z archiwum autora artykułu)

Fot. 3. Nazwa i oznaczenie kalkulacji naprawy szkody w pojeździe sporządzonego w systemie Audatex (skan kalkulacji z dokumentacji szkody u jednego z ubezpieczycieli, z archiwum autora artykułu)

Fot. 4. Nazwa i oznaczenie kalkulacji naprawy szkody w pojeździe sporządzonego w systemie DAT (skan kalkulacji z dokumentacji szkody u jednego z ubezpieczycieli z archiwum autora artykułu)

Programy do wyceny napraw a kosztorys ponaprawczy i faktury za naprawę
Aktualnie dokumenty uznawane za protokoły szkody w pojazdach sporządzane są przeważnie przez specjalistów przedsiębiorstw ubezpieczeniowych w jednym z systemów informatycznych do obsługi szkód i ustalania ich wartości. W tym zakresie najpowszechniej stosowany jest system, w którym wartość szkody ustalona według rzeczywistego zakresu uszkodzeń jest najniższa, czyli Eurotax (fot. 2).
Ustalenie uszkodzeń pojazdu może być także wykonane w systemie informatycznym innego obecnego na polskim rynku dostawcy systemów do obsługi i ustalania wysokości szkód marki Audatex (fot. 3). Można także spotkać dokument będący protokołem szkody sporządzony w systemie informatycznym do obsługi szkód oferowanym na polskim rynku pod marką DAT (fot. 4). 
Przy bezgotówkowym sposobie pokrywania ceny naprawy powypadkowej pojazdu występuje sytuacja, gdzie koszt usługi naprawy uszkodzeń pojazdu jest wartością zaistniałej szkody. Do sfinansowania ceny takiej naprawy na mocy zawartego ubezpieczenia zobowiązane jest przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe. Jednak nie zawsze cena usługi naprawy uszkodzeń powypadkowych pojazdu jest miarą należnego za jego szkodę odszkodowania. Częste są sytuacje, że naprawa uszkodzeń elementów wg sposobu wskazanego przez specjalistów ubezpieczyciela nie restytuuje posiadaczowi pojazdu utraconych funkcji majątkowych. 
W procedurach ubezpieczeniowych i odszkodowawczych sposób udokumentowania wartości szkody w pojeździe ceną wykonanej usługi naprawy powypadkowej jego uszkodzeń jest tylko jednym z możliwych sposobów ustalenia należnego odszkodowania. Jest to sposób postępowania uczestników procesu likwidacji szkody, tj. poszkodowanego posiadacza pojazdu, upoważnionego przez posiadacza przedsiębiorstwa naprawczego oraz zobowiązanego do sfinansowania ceny naprawy uszkodzeń ubezpieczyciela, w którym wartość szkody w pojeździe jest równa cenie wykonanej usługi naprawy powypadkowej i powinna wynikać ze sporządzonych dokumentów. Jednym z takich dokumentów, potwierdzających cenę wykonanej usługi naprawy powypadkowej uszkodzeń pojazdu, jest kosztorys ponaprawczy. Jest to dokument finansowy, w którym przedsiębiorstwo naprawcze określiło cenę usługi naprawy uszkodzeń elementów pojazdu według zastosowanych podczas naprawy metod, użytych części i materiałów. Potwierdza on sposób wykonania naprawy i zasadniczo różni się od kosztorysu (kalkulacji) pełniącego funkcje protokołu szkody. Poprawnie sporządzony kosztorys ponaprawczy stanowi podstawę do sporządzenia drugiego dokumentu potwierdzającego cenę usługi naprawy, tj. faktury lub rachunku.
Przy wykonanej naprawie powypadkowych uszkodzeń elementów pojazdu mamy więc do czynienia z sytuacją, gdzie wartość szkody w uszkodzonym pojeździe to właśnie cena usługi naprawy powypadkowej. A ta, nawet jeśli jest wartością szkody, bardzo często nie stanowi wartości należnego posiadaczowi pojazdu odszkodowania. Przykładową jest sytuacja naprawy uszkodzeń powypadkowych elementów pojazdu nieprzywracającej ich do stanu sprzed uszkodzenia. Wtedy cena takiej usługi jest wartością szkody ustalonej ceną naprawy, ale nie wartością należnego posiadaczowi pojazdu odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody. W takim przypadku posiadaczowi pojazdu jako poszkodowanemu, oprócz zwrotu ceny naprawy powypadkowej pojazdu, przysługuje dodatkowo zwrot ustalonego w pieniądzu ubytku wartości rynkowej pojazdu po wykonanej naprawie. Do rozstrzygnięcia pozostają tylko, kto jest odpowiedzialny za nieprzywrócenie pojazdowi jego wartości sprzed uszkodzenia oraz ustalenie ubytku tej wartości.

Regulacje ustawowe
Specjaliści przedsiębiorstw napraw powypadkowych pojazdów mają największe problemy z poprawnym sporządzaniem kosztorysów ponaprawczych i ustalaniem cen napraw uszkodzeń powypadkowych, gdy zostały wykonane w sposób odtwarzający stan jego elementów sprzed uszkodzenia, a cena tej naprawy ma być sfinansowana z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Wtedy okazuje się, że kosztorys ponaprawczy sporządzony w systemie Audatex Polska nie ustala ceny w sposób prawidłowy, tj. zgodny z obowiązującymi przepisami. Teoretycznie problemy te powinna regulować ustawa z 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz. U. z 2014 r., poz. 915), która jest wdrożeniem do polskiego porządku prawnego dyrektywy 98/6/WE z 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta poprzez podawanie cen produktów i usług oferowanych konsumentom (Dz. Urz. WE L 80 z 04.07.1998). 
Niestety liczne spory przedsiębiorstw naprawczych z ubezpieczeniowymi, w tym także sądowe, potwierdzają, że tak nie jest i chyba jeszcze długo nie będzie. W przytoczonej ustawie zawarte są określenia wielu istotnych pojęć. Według jej przepisów przedsiębiorstwo napraw powypadkowych to legalnie działający na rynku podmiot, o którym mowa w art. 4 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r., poz. 672) – wykonawca naprawy uszkodzeń. Z kolei usługa naprawy powypadkowej to czynność przywrócenia zdatności pojazdowi drogowemu wyświadczona odpłatnie, wymieniona w klasyfikacjach wyrobów i usług wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej. Usługą w tym rozumieniu jest naprawa uszkodzeń kolizyjnych (powypadkowych) elementów pojazdu, obejmująca swym zakresem dostarczenie części i materiałów zamiennych oraz wykonanie wszystkich niezbędnych technologicznie prac naprawczych. Zgodnie z przepisami cena usługi naprawy uszkodzeń pojazdu to sumaryczna cena usługi złożona z cen dostarczonych części i materiałów oraz cen wykonanych prac, wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący usługę jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorstwu naprawczemu. W tym rozumieniu ceną usługi naprawy powypadkowej pojazdu jest końcowa jej wartość wyrażona w pieniądzu i wynikająca zarówno z kosztorysu ponaprawczego, jak i z wystawionej faktury VAT lub rachunku. Zobowiązanym do jej zapłacenia jest zlecający naprawę jako kupujący taką usługę. Natomiast ubezpieczyciel w tej relacji wchodzi w uprawnienia, ale tylko kupującego, na podstawie odpowiedniej umowy ubezpieczenia. Dyskusyjne jest natomiast, czy przedsiębiorstwu ubezpieczeniowemu przysługuje uprawnienie zastępowania zlecającego i kupującego usługę naprawy w decydowaniu o sposobie jej wykonania. 
Wreszcie według przepisów przywołanej ustawy cena jednostkowa elementu usługi naprawy powypadkowej to cena jednostki składowej usługi, której ilość lub liczba jest wyrażona w jednostce miary w rozumieniu przepisów o miarach. W rozumieniu tego przepisu jednostką pracochłonności naprawy powypadkowej jest roboczogodzina (rbg). Składa się ona z określonej ilości mniejszych jednostek czasowych, przyjętych i ustalonych w cenie usługi wg norm czasowych pracochłonności (JC) zastosowanych przez przedsiębiorstwo naprawcze w kosztorysie.
Uwzględniając przepisy przywołanej ustawy oraz o statystyce i podatkowych, przyjąć należy, że usługa naprawy uszkodzeń powypadkowych pojazdu to świadczenie złożone, składające się z czynności wymiany lub naprawy uszkodzonych elementów oraz dostawy części i materiałów zamiennych niezbędnych do jej wykonania. Przy czym czynności naprawy uszkodzeń pojazdu mają charakter dominujący, a dostarczenie użytych do jej wykonania części i materiałów zamiennych nie jest celem samym w sobie, towarzyszy tylko tej naprawie. Dostarczone części i materiały zamienne są elementami składowymi usługi i w jej ramach podlegają tym samym przepisom o ustalaniu cen. 

Andrzej Sadowski
Zawodowy rzeczoznawca motoryzacyjny i maszynowy oraz rekonstrukcji wypadków. Stały indywidualny biegły sądowy i skarbowy. Szef Konsorcjum Ekspertów i Ośrodka Badawczego oraz ich ekspert. Autor oraz współautor wielu opracowań, publikacji i materiałów edukacyjnych z zakresu technologii napraw pojazdów oraz ich kosztorysowania, takich jak: pakiety edukacyjne w zawodach lakiernik samochodowy, blacharz samochodowy i mechanik samochodowy, materiały szkoleniowe firm: Poleksmot, Audatex czy PZU SA. Metodami REFA ustala normy do kosztorysowania napraw pojazdów brakujące w systemach informatycznych do kosztorysowania Audatex, Eurotax i DAT. Posługując się metodami mikroekonomii, określa ekonomicznie uzasadnione stawki roboczogodzin niezbędne do poprawnego sporządzania kosztorysów ponaprawczych. Kontakt: motoekspert@ka.home.pl, tel. 34 315 51 40, tel. kom. 601 417 167. 

Jak w rzeczywistości wygląda ustalanie cen naprawy?
Cena usługi naprawy powypadkowej pojazdu to jej wartość wyrażona w pieniądzu. W przypadku usługi finansowanej z ubezpieczenia jest ona także relacją wypadkową interesów przedsiębiorstwa naprawczego jako wykonawcy usługi oraz wchodzącego w kompetencje jej nabywcy ubezpieczyciela. Jasne jest, że wykonawca usługi, ustalając jej cenę, chce uzyskać możliwie jak najwyższą wartość, natomiast ubezpieczyciel jako jej finalny płatnik nie jest zainteresowany jej rezultatem, ale chce ją pokryć w możliwie najniższej wysokości. 
Stąd oczywisty konflikt interesów. Specjaliści ubezpieczyciela przy naprawie pojazdu finansowanej z ubezpieczenia w formie bezgotówkowej zrobią wszystko, aby jej cena była jak najniższa. Problemy z wyegzekwowaniem od ubezpieczyciela umówionej ze zlecającym ceny usługi naprawy pojazdu ma zawsze przedsiębiorstwo naprawcze. Zobowiązani do pokrycia ceny usługi naprawy pojazdu specjaliści ubezpieczyciela starają się pod marketingowym hasłem „weryfikacji kosztów naprawy” zakwestionować elementy wykonanej naprawy zawarte w dokumentach z jej rozliczenia, czyli w kosztorysie powykonawczym i w fakturze lub rachunku. Nie kwestionują przy tym samego faktu wykonania naprawy, ale zastosowany przez przedsiębiorstwo sposób jej wykonania i czasami jej zakres, gdyż zawsze uważają, że cena naprawy uszkodzeń elementów pojazdu na zasadzie przywrócenia ich do stanu sprzed uszkodzenia oznacza dla ich przedsiębiorstwa nadmierne koszty. Starają się także wmówić specjalistom, że możliwe było wykonanie naprawy w cenie niższej od wynikającej z przedłożonych dokumentów.
Zgodnie z aktualnymi procedurami ubezpieczeniowymi w przedsiębiorstwie naprawczym w rozliczeniu za wykonaną naprawę powypadkową pojazdu ze zleceniodawcą usługi naprawy, a w zasadzie w jego imieniu z ubezpieczycielem, podstawą ustalenia końcowej ceny usługi jest zawsze kosztorys. Powinien to być kosztorys ponaprawczy, a nie sporządzony w inny sposób. Chociaż cena usługi naprawy powypadkowej to cena umówiona pomiędzy zlecającym naprawę powypadkową pojazdu a przedsiębiorstwem naprawczym, to najczęściej stosowanym sposobem jej umówienia jest adnotacja w dokumentacji naprawczej „wg OT ubezpieczyciela” lub inna podobna. Na końcową cenę usługi naprawy powinien mieć wpływ tylko sposób jej wykonania. Najczęściej jednak cena usługi wynika z zastosowanego w kosztorysie sporządzonym przez specjalistę przedsiębiorstwa naprawczego sposobu jej skosztorysowania, często narzuconego lub wymuszonego przez specjalistów ubezpieczyciela. 
Faktycznie specjaliści ubezpieczyciela, jako finalnego płatnika naprawy uszkodzeń powypadkowych elementów pojazdu finansowanej z ubezpieczenia, chociaż nie jest on formalnie stroną umowy, bardzo mocno wpływają dostępnymi im metodami na zachowania stron umowy naprawy pojazdu. Wpływają także, z czego trzeba sobie zdać sprawę, na współpracujące z ubezpieczycielem firmy dostarczające systemy informatyczne do sporządzania kosztorysów, w tym także na merytoryczną zawartość danych umieszczonych w systemach do kosztorysowania. O sposobach dostosowania systemów informatycznych do potrzeb specjalistów ubezpieczycieli napiszemy w drugiej części artykułu.

Andrzej Sadowski
rzeczoznawca ds. blacharstwa i lakiernictwa pojazdowego Ministerstwa Edukacji i Nauki, rzeczoznawca motoryzacyjny Poleksmot, rzeczoznawca ds. usług motoryzacyjnych Państwowej Inspekcji Handlowej, ekspert ds. ubezpieczeń i odszkodowań

Piśmiennictwo
1. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 wraz ze zmianami).
2. Ustawa z 22 maja 2003 r. o obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 392 wraz ze zmianami).
3. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r., nr 50 poz. 331 wraz ze zmianami).
4. Ustawa – Prawo o ruchu drogowym z 20 czerwca 1997 (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, 1448, z 2013 r. poz. 700, 991, 1446, 1611, z 2014 r. poz. 312, 486, 529, 768, 822, 970, z 2015 r. poz. 211, 541, 591) .
5. Ustawa z 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz. U. z 2014 r., poz. 915) .
6. Sadowski A.: Technologia obsług i napraw autobusów Ikarus 260 i Ikarus 280. Zakładowe normy czynności obsługowo-naprawczych WPK Katowice, Katowice 1983 r.
7. Sadowski A.: Zasady kalkulacji pracochłonności prac blacharskich, cz. I. Zasady napraw nadwozi, kabin i ram pojazdów, „Poradnik rzeczoznawcy motoryzacyjnego”, zeszyt. 4, Stowarzyszenie POLEKSMOT, Katowice 1998 r.
8. Sadowski A., Jabłoński R.: Zasady kalkulacji pracochłonności prac blacharskich, cz. II. Ustalanie czasów napraw metalowych elementów zewnętrznych i wewnętrznych nadwozi i kabin, „Poradnik rzeczoznawcy motoryzacyjnego”, zeszyt. 5. Stowarzyszenie POLEKSMOT, Katowice 1998 r.
9. Sadowski A., Nowak M.: Lakierowanie naprawcze samochodów, cz. I. Materiały do napraw /renowacji/ pokryć lakierowych samochodów, „Poradnik rzeczoznawcy motoryzacyjnego”, zeszyt. 3,Stowarzyszenie POLEKSMOT, Katowice 1998 r.
10. Sadowski A., Nowak M.: Lakierowanie naprawcze samochodów, cz. II. Metody napraw pokryć lakierowych nadwozi i kabin pojazdów, , Poradnik rzeczoznawcy motoryzacyjnego, zeszyt. 7, Stowarzyszenie POLEKSMOT, Katowice 1999 r.
11. Sadowski A.: Technologie producentów pojazdów w Audatex, Referat na Konferencji Lakierniczej SIMP, Warszawa 1999 r.
12. Sadowski A.: Rozliczanie napraw lakierniczych pojazdów w systemie Audatex, Referat na Konferencji Lakierniczej SIMP, Łódź 2000 r.
13. Sadowski A., Nowak M.: Audatex Io w.00. Materiały szkolenie podstawowe Audatex, Poznań 2000 r.
14. Sadowski A., Nowak M., Kuczmański R., Młodożeniec M.: Audatex seminarium IIo w 1.39. – Materiały szkoleniowe PZU SA, Warszawa 2000 r.
15. Sadowski A.: Poprawność geometryczna nadwozi samochodów a bezpieczeństwo ruchu. Referat Konferencji SIMP „Diagnostyka samochodowa”, Rydzyna 2002 r.
16. Sadowski A.: Wytwarzanie powłok malarsko – lakierniczych na wyrobach powszechnego użytku, Pakiet edukacyjny MEiN, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 r.
17. Sadowski A.: Organizowanie i wyposażenie lakierni, Pakiet edukacyjny MEiN, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 r.
18. Sadowski A.: Obręcze aluminiowe – technologia produkcji, napraw i renowacji, Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów, Katowice 2016 r.
19. Sadowski A.: Odszkodowania z ubezpieczeń komunikacyjnych. Ustalanie i dochodzenie, Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów, Katowice 2016 r.
20. Sadowski A.: Ceny usług motoryzacyjnych. Procedury ustalania, Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów, Katowice 2016 r.
21. Sadowski A.: Wzorcowe technologie napraw blacharskich elementów stalowych, aluminiowych i polimerowych pojazdów wg wytycznych producentów, Ośrodek Badawczy Konsorcjum Ekspertów, Katowice 2017 r.
22. Sadowski A.: Wzorcowe technologie napraw lakierniczych elementów pojazdów materiałami refinishowymi, Ośrodek Badawczy konsorcjum Ekspertów, Katowice 2017 r.
23. Sadowski A.: Każdy serwis ma prawo do indywidualnej kalkulacji, „Dealer”, czerwiec 2017.
24. Sadowski A.: Czas na zmiany, pora uporządkować terminy, „Nowoczesny Warsztat”, grudzień 2017.
25. Sadowski A.: Naprawa powypadkowa pojazdu a jego wartość, „Serwis Blacharski i Lakierniczy”, 21/2018.