Trwająca pandemia i rosnąca liczba zachorowań na Covid-19 wywołują strach w zasadzie u każdego pracownika, który w tym czasie nie ma możliwości świadczenia tzw. pracy zdalnej. Do tej grupy należą lekarze, pielęgniarki, ale również nauczyciele czy pracownicy przedszkoli, żłobków i urzędnicy, którzy z racji wykonywanych czynności służbowych narażeni są na zakażenie.

Pracownikowi, który w wyniku choroby zawodowej stał się trwale niezdolny do pracy bądź jego niezdolność ma charakter długotrwały (uszczerbek zdrowia trwa przynajmniej 6 miesięcy), przysługuje możliwość uzyskania jednorazowego odszkodowania z ZUS. Aby Covid-19 został uznany za chorobę zawodową, konieczna jest pozytywna ocena sanepidu, który potwierdzi, że doszło do niej w warunkach narażenia zawodowego. Zgodnie z odpowiedzią na apel Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej 30 marca 2020 r. Ministerstwo Zdrowia potwierdziło, że Covid-19 jest chorobą zakaźną, która może zostać uznana za chorobę zawodową.

Czym jest choroba zawodowa?
Zgodnie z treścią art. 2351 KP za chorobę zawodową uważa się tę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się:

• właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu,
• właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

Na podstawie otrzymanego zawiadomienia państwowy powiatowy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie administracyjne. Po przeprowadzeniu badań wydawane jest orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu bądź braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Następnie wydawana jest decyzja administracyjna o stwierdzeniu choroby zawodowej lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. W załączniku do rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U.2013.1367) w punkcie 26 wymieniono choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa. Z kolei zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 27 lutego 2020 r. w sprawie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 zakażenie to zostało objęte przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Na tej podstawie można uznać, że Covid-19 może stanowić chorobę zawodową, warunkiem do tego jest jednak pozytywna ocena, iż doszło do niej w warunkach narażenia zawodowego.
W przypadku wystąpienia choroby zawodowej w postaci choroby zakaźnej nie można określić okresu na jej ustalenie. Oznacza to, że wystąpienie objawów Covid-19, nawet po ustaniu pracy w warunkach narażenia, nie przekreśla możliwości stwierdzenia choroby zawodowej. Postępowanie o stwierdzenie choroby zawodowej można podzielić na trzy etapy:

• zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej,
• rozpoznanie choroby zawodowej,
• stwierdzenie choroby zawodowej.

Każdy etap jest sformalizowany i opiera się na specjalnych formularzach, które stanowią załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. Przebieg postępowania uregulowany został w sposób szczegółowy w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych.

Etap I – Podejrzenie choroby zawodowej
Podejrzenie wystąpienia choroby zawodowej należy zgłosić do właściwego państwowego inspektora sanitarnego i właściwego okręgowego inspektora pracy ustalonych według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika lub właściwych według siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie (§ 3 pkt 1 r.ch.z.).
Do kręgu podmiotów, które mogą dokonać zgłoszenia, należą: pracodawca, lekarz podmiotu właściwego do rozpoznawania choroby zawodowej, lekarz i lekarz dentysta, którzy podczas wykonywania zawodu powzięli takie podejrzenie u pacjenta, oraz sam pracownik lub były pracownik, bo stwierdzenie choroby zawodowej może nastąpić również po ustaniu zatrudnienia.
Na pracodawcy i lekarzu właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych ciąży ustawowy obowiązek zgłoszenia takiego podejrzenia, podczas gdy pracownik lub były pracownik pozostaje w tym względzie uprawniony – zgłoszenia dokonać może, jednak nie musi. Co więcej, pracownik pozostający w stosunku pracy podejrzenie choroby zawodowej zgłasza wyłącznie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. Były pracownik z kolei dokonuje zgłoszenia samodzielnie, tak jak pracodawca, właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

Etap II – Rozpoznanie
Rozpoznanie choroby mogącej stanowić chorobę zawodową wymaga wydania orzeczenia. Jest ono wydawane na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. W przypadku choroby zakaźnej, jaką jest Covid-19, kluczowy może być pozytywny wynik testu na obecność koronawirusa SARS-CoV-2 oraz dokumentacja medyczna z przebiegu leczenia choroby.

Etap III – Stwierdzenie choroby zawodowej
Organem uprawnionym do stwierdzenia choroby zawodowej jest właściwy państwowy inspektor sanitarny, który wydaje w tym celu decyzję administracyjną – o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.

Decyzja negatywna – czy można się odwołać?
Decyzja w sprawie stwierdzenia lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej stanowi decyzję administracyjną, regulowaną przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. W przypadku wydania decyzji negatywnej pracownikowi przysługuje możliwość odwołania do organu wyższego stopnia. Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od momentu otrzymania decyzji. Organem odwoławczym, co do zasady, będzie właściwy państwowy wojewódzki inspektor sanitarny. Co istotne, odwołanie należy wnieść za pośrednictwem tego organu, który wydał negatywną decyzję.
W przypadku otrzymania drugiej decyzji negatywnej pracownik będzie mógł wystąpić w terminie 30 dni na drogę postępowania sądowego i kierować skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Pracownikowi, który uzyskał prawomocną decyzję stwierdzającą chorobę zawodową oraz który na skutek tej choroby stał się niezdolny do pracy lub u którego powstał uszczerbek na zdrowiu, przysługują świadczenia pieniężne. Katalog tych świadczeń wskazany został w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.2019.0.1205). W art. 6 wskazano, że z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

• zasiłek chorobowy,
• świadczenie rehabilitacyjne,
• zasiłek wyrównawczy,
• jednorazowe odszkodowanie,
• renta z tytułu niezdolności do pracy,
• renta szkoleniowa,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą,
• w przypadku śmierci pracownika spowodowanej chorobą zawodową, przysługujące członkom rodziny zmarłego – jednorazowe odszkodowanie, renta rodzinna oraz dodatek do renty rodzinnej.

Wymienione świadczenia wypłacane są przez ZUS ze środków z tytułu ubezpieczenia wypadkowego. Warto podkreślić, że osoba prowadząca działalność gospodarczą nie może w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej posiadać zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Świadczenia te nie będą wówczas przysługiwały.
Zgodnie z treścią przepisów ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1205) zasiłek chorobowy z powodu niezdolność do pracy spowodowanej chorobą zawodową wynosi 100%.
Jeżeli ognisko koronawirusa wystąpi w szkole, szpitalu czy urzędzie, a pracownik zachoruje i stanie się niezdolny do pracy, będzie mógł ubiegać się o zasiłek chorobowy w wysokości 100%. W sytuacji, w której dojdzie do powikłań, chory będzie mógł liczyć na rentę wypadkową. Natomiast jeśli z powodu koronawirusa umrze, jego najbliższym przysługiwać będą renta rodzinna wypadkowa i jednorazowe odszkodowanie z ZUS.
Trzeba pamiętać, że świadczenia te będą mogły być przyznane w sytuacji, kiedy zostanie potwierdzone, że zakażenie Covid-19 zostało spowodowane w związku z wystąpieniem wirusa w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanym „narażeniem zawodowym”.

Możliwość wystąpienia o roszczenie odszkodowawcze od pracodawcy
W sytuacji, w której pracownik otrzyma potwierdzenie, że Covid-19 w jego przypadku jest chorobą zawodową, a przyznane świadczenia z ZUS nie wystarczą, wówczas będzie mógł wystąpić do pracodawcy o odszkodowanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Na pracowniku w tym przypadku spoczywać będzie ciężar dowodu. Trzeba pamiętać też o terminie przedawnienia roszczeń, który w tym wypadku będzie wynosił 3 lata, licząc od momentu powzięcia wiedzy o pozytywnym wyniku testu.
Warto też pamiętać, że w przypadku zakażenia choćby lekarza czy pielęgniarki, którzy swoje obowiązki wykonują w ramach umowy-zlecenia, dochodzenie roszczeń odszkodowawczych będzie możliwe tylko na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Pracownicy, którzy nie mają opłacanej składki na ubezpieczenie wypadkowe, nie będą mogli liczyć na świadczenia z ZUS. W ich przypadku nie ma możliwości orzekania o chorobie zawodowej.

mgr Robert Gorczyca
prawnik, ekspert prawa pracy specjalista ds. BHP inspektor ochrony przeciwpożarowej