Prowadzenie warsztatu samochodowego o dowolnej specjalizacji usług powoduje powstawanie zagrożeń dla środowiska naturalnego i jest źródłem zanieczyszczeń. Niezależnie od skali i rodzaju prowadzonej działalności, każdy warsztat i serwis świadczący usługi w branży motoryzacyjnej wytwarza różnego rodzaju odpady (stałe, ciekłe i gazowe), które ze względu na zagrożenia ekologiczne wymagają odpowiedniego zagospodarowania, zgodnego z przepisami prawa w tym zakresie. 

Powstające jako produkty uboczne w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, związanej z obsługą serwisową i naprawą pojazdów samochodowych, różnego rodzaju odpady przemysłowe bez odpowiedniego postępowania mogą spowodować bardzo poważne i długotrwałe zagrożenia dla środowiska naturalnego w bezpośrednim ich sąsiedztwie. Dotyczy to substancji gazowych (emisji spalin, środków chemicznych używanych w procesie obsługowo-naprawczym, płynów będących efektem końcowym prowadzonych zabiegów technologicznych i naprawczych), ciekłych (ścieków powstających w procesach naprawczych oraz przy myciu pojazdów i ich podzespołów) oraz odpadów (zarówno stałych, jak i ciekłych), które są największym zagrożeniem dla środowiska naturalnego. 

Podział odpadów
W warsztacie samochodowym bez szczególnej specjalizacji powstają odpady stałe w postaci:

• zużytych (wyeksploatowanych lub uszkodzonych) elementów metalowych, szklanych i z tworzyw sztucznych,
• różnego rodzaju metalowych, szklanych i z tworzyw sztucznych opakowań płynów eksploatacyjnych, olejów, smarów i rozpuszczalników,
• wiórów, pyłów i opiłków powstających przy ścieraniu i obróbce mechanicznej,
• zużytych opon i niesprawnych akumulatorów.

Do odpadów płynnych zaliczyć można:

• przepracowane (zużyte) płyny eksploatacyjne (oleje, smary, płyny chłodnicze i hamulcowe) oraz paliwa,
• rozpuszczalniki i elementy czyszczące do mycia części i podzespołów. 

Zanieczyszczeniami gazowymi są natomiast gazy powstające podczas prac spawalniczych oraz testów silników spalinowych (tlenki węgla, węglowodory i tlenki azotu) oraz gazy paliwa i rozpuszczalników. 
Aktualnie obowiązujące przepisy prawne jednoznacznie określają postępowanie w zakresie ochrony środowiska przy prowadzeniu działalności usługowej związanej z eksploatacją, obsługą i naprawą pojazdów samochodowych. Zgodnie z tymi przepisami warsztat samochodowy zobligowany jest do:

• zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczając jednocześnie ich ilość,
• zapewnienia odzysku odpadów, w przypadku gdy nie uda się zapobiec ich powstawaniu,
• zagwarantowania unieszkodliwiania odpadów, jeśli nie uda się zapobiec ich powstawaniu ani poddać odzyskowi.

Pozwolenia i opłaty związane z wytwarzaniem odpadów
Każdy funkcjonujący na rynku warsztat samochodowy, jako miejsce wytwarzania niebezpiecznych odpadów przemysłowych, zobowiązany jest opracować własny program ich składowania, utylizacji lub unieszkodliwiania i uzyskać jego urzędowe zatwierdzenie w stosownej jednostce administracyjnej wraz z pozwoleniem na wytwarzanie określonych rodzajów i ilości odpadów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami warsztaty samochodowe zobligowane są do wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Obowiązek ten dotyczy każdego warsztatu, który korzysta ze środowiska przynajmniej w jeden z poniższych wariantów:

• wprowadza gazy lub pyły do powietrza,
• wprowadza ścieki do wód lub gruntów,
• wytwarza odpady, na które wymagane jest pozwolenie.

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów konieczne jest w sytuacji, gdy warsztat wytwarza w ciągu roku więcej niż 100 kg materiałów (odpadów) niebezpiecznych z punktu widzenia ekologii. W praktyce dotyczy to więc niemal każdego funkcjonującego warsztatu. Ustalenie opłaty należnej za korzystanie ze środowiska jest obowiązkiem właściciela. Musi on wnieść ją, wpłacając należną kwotę na rachunek właściwego terytorialnie urzędu marszałkowskiego. Opłaty regulowane są raz na pół roku. 
Właściciele tego typu warsztatów powinni uzyskać stosowne pozwolenie na wytwarzanie odpadów, prowadzić ich ewidencję oraz przekazywać je uprawnionym do ich odbioru podmiotom. Ewidencja wytwarzanych odpadów prowadzona musi być na bieżąco i zawierać:

• karty przekazywania odpadów,
• karty ewidencji odpadów,
• roczne sprawozdanie wytworzonych odpadów.

Karta przekazania odpadów musi być podpisywana zarówno przez wytwórcę, czyli warsztat, jak i przez ich odbiorcę. Konieczne jest więc zawarcie umowy z firmą odbierającą odpady, posiadającą zezwolenie na tego typu usługi.
Warsztat zobowiązany jest do sporządzania rocznych sprawozdań oraz kart ewidencyjnych odpadów. Karty ewidencji odpadów muszą być prowadzone oddzielnie dla każdego rodzaju odpadów w danym miesiącu, w którym zostały one wytworzone. Roczne sprawozdania o wytworzonych odpadach muszą być sporządzane i przesyłane do właściwego terytorialnie urzędu administracyjnego (urzędu marszałkowskiego) oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska do końca marca każdego roku (za poprzedni rok). 

Selekcja, składowanie i przetwarzanie odpadów
Najistotniejszym działaniem w kierunku właściwego oraz racjonalnego posługiwania się, a tym samym pozbywania się odpadów w warsztacie samochodowym, jest ich prawidłowa selekcja i składowanie. Powstające w warsztatach odpady dzielą się na kilka grup:

• wszelkiego rodzaju odpady metalowe,
• elementy wykonane z różnych rodzajów tworzyw sztucznych,
• przepracowane oleje silnikowe, przekładniowe i hydrauliczne,
• zużyte opony,
• niesprawne akumulatory.

Odpady metalowe, powstające zwykle przy wymianie metalowych części i podzespołów, stanowią pełnowartościowy złom. Selekcja w tym przypadku nie sprawia praktycznie żadnych trudności. Znacznie większym problemem są odpady z tworzyw sztucznych. Nie ulegają one bowiem samoistnemu, szybkiemu rozkładowi, a tylko nieliczne ich rodzaje daje się spalać bez zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Tylko tworzywa termoplastyczne nadają się z kolei do recyklingu. 
Wszystkie powstające w warsztacie samochodowym w trakcie prowadzenia działalności usługowej odpady powinny być poddane jednej z trzech możliwych form ich zagospodarowania:

• utylizacji,
• przetworzeniu surowców wtórnych,
• recyklingowi.

    
Utylizacja odpadów polega na ich chemicznej neutralizacji lub wyizolowaniu z naturalnego obiegu w otaczającym środowisku. Rozwiązanie tego typu stosowane jest wyłącznie w przypadku odpadów całkowicie bezużytecznych i tylko w sytuacji, gdy nie ma możliwości zastosowania innej, bardziej uzasadnionej metody. 
Zdecydowanie skuteczniejszym sposobem zagospodarowania odpadów jest przetwarzanie surowców wtórnych. Dzięki niemu uzyskuje się nowe produkty, które są całkowicie odmienne od wykorzystywanych do ich wytwarzania surowców. W ten sposób przetwarza się zużyte akumulatory, opony nienadające się już do bieżnikowania i przepracowane oleje. 
Najlepszym i najskuteczniejszym sposobem zagospodarowania odpadów jest obecnie pełny recykling. Proces ten polega na powtórnym wykorzystaniu odpadów, czyli surowców pochodzących z konkretnych produktów, do wytworzenia tych samych, ale nowych produktów. W ten sposób przetwarzane są złom metalowy, opony oraz regeneruje się zużyte części. 
Dla środowiska naturalnego największym zagrożeniem spośród odpadów, będących produktem ubocznym prowadzenia warsztatu samochodowego, są wszelkiego rodzaju przepracowane płyny eksploatacyjne (olej silnikowy, olej przekładniowy, olej hydrauliczny, płyn hamulcowy, chłodniczy czy czynnik do układu klimatyzacji). Wynikająca z technologii eksploatacji pojazdów samochodowych konieczność ich regularnej i okresowej wymiany powoduje, że w skali roku w warsztatach samochodowych gromadzone są ogromne ich ilości. Ze względu na znaczną toksyczność tego typu substancji muszą być one w należyty sposób segregowane i przechowywane. Zdecydowanie największym zagrożeniem dla środowiska są przepracowane oleje samochodowe. Zgodnie z obowiązującymi przepisami powinien być wobec nich zastosowany jeden z trzech racjonalnych sposobów zagospodarowania:

• poddanie ich procesom oczyszczenia i przywrócenia pierwotnych właściwości,
• rafinacja, czyli tzw. przetworzenie i otrzymanie z nich surowców używanych do wytwarzania nowych środków smarnych lub innych produktów petrochemicznych,
• spalanie w celu wytworzenia energii cieplnej.

Aktualne przepisy wymuszają na warsztatach samochodowych dokonujących wymiany olejów silnikowych prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji, zgodnie z klasyfikacją odpadów niebezpiecznych. Ustawodawstwo zezwala na dokonywanie zabiegów utylizacyjnych dotyczących przepracowanych olejów silnikowych bezpośrednio w miejscu ich powstawania, czyli w warsztacie samochodowym. Wiele warsztatów rozwiązuje ten problem poprzez ich spalanie w piecach służących do ogrzewania pomieszczeń. 
W przypadku opon samochodowych ciężar odpowiedzialności ekologicznej przeniesiony został bezpośrednio na producentów. W momencie wprowadzenia ich na rynek doliczana jest tzw. opłata produktowa w przypadku niewywiązania się z obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu w wymiarze określonym ustawą. 
Ta sama metoda, polegająca na pobieraniu opłaty depozytowej, została wprowadzona w stosunku do akumulatorów. Objętościowo są zdecydowanie mniej uciążliwym odpadem niż zwykłe opony, jednak ze względu na znacznie większą szkodliwość dla środowiska naturalnego substancji chemicznych w nich zawartych wymagają również specjalnego podejścia w tym zakresie. 

mgr Andrzej Kowalewski